Türkiye’de tescilli Türk tatlılarında en yüksek orana sahip bölge Karadeniz bölgesi. Ülke genelinde tescilli tatlılar arasında 49 ürünle hamur tatlıları birinci sırada yer alıyor.BİL-Kİ / KOCAELİ (İGFA) - Cİ, ürünün menşeini, özelliklerini ve ürünün belirtilen özelliklerinin coğrafi bölge ile bağlantısını gösteren ve tüketiciye garanti eden bir kalite işareti.
Geleneksel ürünleri korumak için önemli bir araç olan Cİ, belirli bir alan, bölge veya ülke ile ilişkili bir ürünün markası olarak tanımlanıyor. Cİ tescili, kalitesine, geleneklerine, bölgeden hammaddelerine ve yerel özelliklerine bağlı olarak belirli bir itibar kazanmış ürünlerin korunmasını sağlıyor. Tüketiciye güvenli ürün sunmak ve ürüne güvenle ulaşılmasını sağlamak için ortaya çıkan Cİ sisteminde başta gıda sektörü olmak üzere pek çok sektörde menşein korunması amaçlanıyor.
Kocaeli Üniversitesi’nden Berkay Ercelep ve Dr. Nihan Akdemir’in yaptığı “Tescilli Coğrafi İşaretli Gıda Ürünleri: Türk Tatlıları Örneği” adlı araştırma, Türkiye’deki tescilli tatlıların bölgelere ve kategorilere göre dağılımını ortaya koyuyor. Betimsel analiz yöntemiyle yapılan çalışmada Türk Patent ve Marka Kurumu Coğrafi İşaretler Portalı’ndaki veriler inceleniyor. Gastroia: Journal of Gastronomy and Travel Research Dergisinde yayınlanan araştırmada, Türkiye’deki tescilli tatlılar çeşitli özelliklerine göre değerlendirilirken, sahip oldukları oranlara da dikkat çekiliyor.
Çalışmada sütlaç, keşkül, tavuk göğsü, muhallebi gibi sütlü tatlıların besin değeri en yüksek tatlılar olduğu aktarılıyor. Pişirme aşamasında bu tatlılara şeker eklenmesinin, protein değerlerinin azalmasına engel olduğu belirtiliyor. Araştırmacılar aynı zamanda sütlü tatlıların protein, kalsiyum, B2 vitamini açısından zengin olduğunu ve düşük yağ oranına sahip olduğunu aktarıyor.
Araştırmada, tahıllı tatlılar arasında aşure ve zerdenin en çok tüketilen tatlılar olduğuna değiniliyor. Çeşitli şekillerde hazırlanan hamurlara şeker, bal ve pekmez karıştırılarak yapılan tatlılar ise hamur tatlıları grubuna giriyor. Kadayıf, baklava, künefe, ekmek tatlısı, revani, şekerpare, lokma tatlısı, tulumba gibi tatlılar bu kategoride. Açlığı gidererek zihinsel tatmin sağlayan hamur tatlıları, enerji ihtiyacından fazla tüketildiğinde kilo artışına ve sağlık sorunlarına neden olabiliyor.
143 TANE TESCİLLİ TÜRK TATLISI MEVCUT
Araştırmaya göre Türkiye’nin farklı bölgelerine ait 143 tane tescilli Türk tatlısı bulunuyor. 141’i mahreç ve 2’si menşe olmak üzere toplam 143 adet kayıtlı tatlı var.
Tescilli Cİ tatlı ürünlerinin tescillerinin yıllara göre dağılımı ise şu şekilde:
Türkiye’de 2000 yılından itibaren tatlılara coğrafi işaret tescilli verilmeye başlandı. İlk Cİ tescili alan tatlı ürünü 2000 yılında mahreç işaretli “Bozdağ Kestane Şekeri”, ikincisi ise ilk menşe işaretli olan “İzmit Pişmaniyesi”. Araştırmanın verilerine göre 2020 yılında Cİ tescilli tatlı ürünlerinin sayısında ciddi bir artış mevcut.
Araştırmacılar, 2021 yılında bu oranın daha da yükseldiğini aktarıyor. 2022 Ekim ayında 28 adet Cİ tatlı ürününün tescillenmesinin, yıl sonuna kadar daha yüksek bir artışa işaret ettiği belirtiliyor.
HAMUR TATLILARI BİRİNCİ SIRADA
Araştırmaya göre tescilli Cİ tatlı ürünlerinin grup dağılımında, fırıncılık ve pastacılık mamulleri, hamur işleri, tatlılar (103 ürün) çikolata, şekerleme ve türevi ürünler (32 ürün) dondurma ve yenilebilir buzlar (4 ürün) ve diğer ürünler (4 ürün) olduğu görülüyor. Diğer ürünler grubunda yer alan ürünlerin “Bozkır Tahini”, “Sandıklı Haşhaş Ezmesi”, “Fethiye Tahini” ve “Uşak Haşhaş Ezmesi” oluşturuyor.
EN FAZLA TESCİLLİ TATLI KARADENİZ BÖLGESİ’NDE
Araştırma sonuçlarına göre Karadeniz Bölgesi’nde tescilli Cİ tatlı ürünlerinde Bolu (6 ürün) ile ilk sırada yer alıyor. Bartın (5 ürün), Kastamonu (4 ürün), Düzce, Gümüşhane, Giresun, Ordu (2 ürün) ile Zonguldak, Tokat, Karabük, Samsun, Rize, Artvin, Trabzon (1 ürün) olmak üzere toplam 30 Cİ tatlı ürünü bulunuyor.
Ülkemizin tescilli tatlılarında hamur tatlısı zirvede
Tescilli Cİ tatlıların ürün sınıflandırmasında “Hamur Tatlısının” 49 (yüzde 34) ürün ile ilk sırada yer aldığı görülüyor. İkinci ürün sınıfı ise “Helva Tatlısı” 39 (yüzde 28) ürün ile öne çıkıyor. Tescillenen Cİ tatlıların ürün sınıflandırması kapsamında en az oranı ise 6 ürün ile (yüzde 4) “Sütlü Tatlılar” alıyor.
Türkiye'nin geleneksel kültür mirasına sahip olması, coğrafi konumunun uygunluğu ve elverişli bir iklim kuşağındaki olması bakımından zengin coğrafi ürün potansiyelini mümkün kılıyor.
Berkay Ercelep ve Doç. Dr. Nihan Akdemir’e göre Cİ kültürel mirasın sürdürülebilirliği için çok kıymetli. Gastronomi turizmi geleneksel üretimi, geleneksel yaşam kültürünü, kültürün sunduğu çeşitli tatları, tarım ürünlerini, otantik yöresel yiyecek, içecek ve tatları koruyor. Bu da turistleri ülkeye çekmek konusunda önemli bir unsur. Cİ sistemi yerel ve yöresel değerleri ve geleneksel gastronomi mirası koruyan, yerel tarımsal faaliyetleri destekleyen, yerel ürünlere ekonomik değer katan ve coğrafi işaret alanını tanıtan bir sistemi temsil etmesiyle oldukça kıymetli.
