Efe geleneği Ege Bölgesi’ne özgüdür. Bir rivayete göre İnce Mehmet Efe, Ege yöresindedir. Bu efenin hayatı, yörede derleme yapan Yaşar Kemal’in ilgisini çekmiş, o da İnce Mehmet’i, Çukurova’ya taşıyıp,mekanını değiştirip, yeni bir öyküyle romanını oluşturmuş denmektedir.
İnce Mehmet’e, Muğla Türküleri içinde de rastlamaktayız. Muğlalı araştırmacılara göre İnce Memet,Umurcalı’dır. Mahallesi’nden Hanife’yi sever ve sonunda Hanife ile evlenir. Bu evlikten çocukları olur. Evlerine, çocuklara baksınlar diye Hatice isimli bir kızı tutarlar. Zamanla Hatice ile İnce Memet arasında aşk başlar, eşi bu olay karşısında çocuklarını alıp, ortadan kaybolur. İnce Mehmet yeni eşiyle mutlu olamaz, eski eşine ihanet etmiş sayar kendini ve meyhanelere gider, içkiye verir kendini. Bu arada da eski eşinin izini arar, ama onu bulamaz. Çeşitli maceralar yaşar, sonunda arkadaşı Ahmet Çavuş tarafından vurularak öldürülür. Onun öldüğünü duyan ilk eşi Hanife,Memet için bir ağıt yakar. Bu ağıtı Bodrumlu müzisyen Mehmet Uslu derlemiştir. Mehmet Uslu derlemesi şöyledir.
“İnce Memet aman enip gelir enişten
Her yanları yavrum görünmüyor gümüşten.
…
İnce Memet Martin takmış koluna,
Selam vermiş hem sağına hem soluna.
İnce Memet gazinoya vardı da girmedi
Arkadaşı düşman idi aman bilmedi.
Bir taş diktim Umurca’nın dengine
Benden selam olsun İnce Memet’in kendine.
İnce Memet aman gazinoya geldi guruldu
Saat beşte aman Kiselik yolunda vuruldu.
İnce Memet’ingabri Çiftçi Mezarlığı’na kazıldı,
Unutulmasın diye yavrum romanlara yazıldı.
Mehmet Uslu- Bodrum Türküleri- Bodrum Belediyesi Yay
İnce Memet öyküsü ve türküsü incelediğimizde, birçok yörede karşımıza çıkmaktadır. Üzerine yazılmış bu anonim türkülerin hangisi aslı, hangileri taşınma olduğu bilinmemektedir. İnce Memet’in Ödemişli olduğu 1904 yılında Kolluk güçleri tarafından öldürüldüğü belirtilmektedir. Bu çatışmaya dair elimizde İnce Memet’le ilgili şöyle bir türkünün sözleri de vardır.
İnce Memet martin takmış koluna
Selam verir Memet hem sağına soluna.
Nasıl kıydın Memet yüzbaşının canına?
…
Çamlı olur aman Ödemiş’in yolları,
Açık mavi aman Mehmet’imin şalvarı.
Takip yüzbaşıda aman Allah diye yalvarı.
Aman beyler ben dünyaya doymadım.
M.Z Demircioğlu- Anadolu Köy Türküleri 1938 İst
Sözlere dikkat edilirse benzer dizeleri görmek mümkündür.
İnce Memet önemli bir efe olacak ki, adına çok sayıda türkü yazılıp söylenmiştir. Yalnız bu noktada şunun altını çizelim, yazılı türkülerin birbirine yakınlığı olsa da şiirlerdeki kişi aynı İnce Memet midir, yoksa başka bir İnce Memet üzerine mi oluşturulmuştur? Bu noktaların araştırılması gereklidir. Şimdi de şu versiyona bakalım
Kır atın boynunda püsküllü koza,
Kanlarım damladı çimene toza.
Bu işten kurtulursam sorarım size.
Tut elimden İnce Memet gidelim.
Dağlar gidelim of!
Felek yazmış bu yazıyı nidelim
Dağlar nidelim of!
….
Koyu olur kab’ardıçın gölgesi
Yanık olur ince Mehmet’in türküsü
Günden güne artar yârin sevgisi
Nakarat
Mehmet Bayrak- Eşkıyalık ve Eşkıya Türküleri Özge Yay. 2014 Ankara
Görüyoruz ki bir efe, zeybek veya eşkıyaya ait olan bir türkü, başka yerlere taşınınca, orada oluşmuş gibi işlem görmeye başlıyor. Bu da bu türkünün aslının tespitini zorlaştırmaktadır. Bu yüzden taşınma türkülerin yöresini ve söyleyeninin kim olduğu, hangi yöreye ait olduğunu tespitte zorluk vardır. Hatta türkülerin aynı efe veya eşkıya için mi yazılmıştır, bunun tespitini de zorlaştırmaktadır. Bu zorluğu yaratan bir nokta da şiirin tek olmaması, farklı bölgelere taşınıp, yeni eklemeler almış olmasıyla ilişkilidir.